T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI Ünye İlçe Halk Kütüphanesi

Hakkımızda

 TARİHÇEMİZ

Araştırmacı – Yazar : M. Ufuk MİSTEPE

ÜNYE TARİHİNDE KÜTÜPHANELER - I

Millî Eğitim Bakanlığı, Mart ayının son Pazartesi günü başlayan haftanın Kütüphaneler Haftası olarak değerlendirilmesini kararlaştırmıştır. Araştırmacılar nezdinde kitaplar bilime giden yoldur; kütüphaneler de bu yoldaki ihtiyaçların giderildiği kervansaraylardır. Biz araştırmacılar sık sık bu kervansaraylarda konaklar, bilgi açısından nemalanırız.
Ünye’miz gemiciliği ve kaptanları ile ünlüdür ama unutmayalım ki “Hiçbir gemi, bizi bir kitap kadar uzaklara götüremez.” Bizler kitaplara ESKİ gözüyle de bakmayız; çünkü “En eski kitaplar bile onları okumamış kişiler için yenidir.” “Bilen unutur, kitaplar unutmaz.” düsturundan hareketle yazımızda, Ünye Kütüphanesi’nin tarihî süreçteki gelişimini büyüteç altına almayı kararlaştırdık. Bugün kütüphanelerde kitapların yanı sıra süreli yayın, film, diya, ses kaydı, teyp bandı, resim vb. gibi düşünce ve sanat ürünlerine de yer verilmektedir.
Osmanlılar’da kütüphaneler genellikle varlıklı kişiler veya devlet adamlarınca vakıf şeklinde kurulmuşlardır. Medrese bünyesinde yer alan kütüphanelerden başka Câmi Kütüphaneleri ve Tekke Kütüphaneleri de yaygındı. Ulemânın ileri gelenleri pek çok Vakıf Kütüphanesi kurmuştu. 1869'da çıkarılan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi'yle kütüphanelerin denetimi Maarif Nezareti'ne verildi. Böylece kütüphaneler ilk kez devletin eğitim politikası içinde ele alınmış oluyordu.
Millî Kütüphane, Üniversite Kütüphanesi, Okul Kütüphanesi, Halk Kütüphanesi, Müze İhtisas Kütüphanesi ve Özel Konulu Kütüphaneler arasında Ünye Kütüphanesi, ‘Ünye İlçe Halk Kütüphanesi Müdürlüğü’ adıyla halka, öğrencilere ve çocuklara hizmet vermektedir.
Osmanlı Dönemi’nde bir Ünye Kütüphanesi’nin belgesine rastladık. ‘Trabzon, Doğu Karadeniz Gazete ve Mecmuaları, 1869 – 1928’ adlı eserde “Hacı Ahmet Ağa Kütüphanesi ÜNYE : H. 1267 / M. 1850 yılında Hacı Ahmet Ağa tarafından kasaba içinde kendi adına tesis edilmiş olup, kitap adedi 219.”denilmektedir.1
Ankara Üniversitesi. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi’nin 5. sayısında2 ise aynı bilgiler yer almakla beraber “Hacı Mehmed Ağa” farklılığı göze çarpar. Bir başka tespit bu bilgiyi teyit eder : “Maarif Salnâmeleri’nde H. 1267 / M. 1851’de Ünye’nin önde gelen ve ilme değer veren kişilerinden biri olan Hacı Mehmed Ağa tarafından tesis edilen3 Ünye Hacı Mehmed Ağa Kütüphanesi’nin kuruluş tarihi ve yeri tarif edilmiştir. Sonraki yıllarda kütüphanenin akıbeti meçhuldür.”4 Temmuz 1902 tarihli Servet-i Fünûn ve 1904 tarihli Trabzon Vilâyet Salnâmesi’nde Ünye’de, kasaba merkezinde 1 adet kütüphane olduğu belirtilmektedir ki bu da aynı kütüphanedir.3
Seyyah Vital CUINET, 1800’lü yıllardaki yangında; Ali Cevat Bey de 1890’daki yangında halkın bütün binalarının yandığından ve tarihî eserlerin yıkıldığından bahsederler. Buna rağmen halen 1904’te kütüphanenin bulunması yangından etkilenmediğini gösterir.
11 Nisan 1255 (1839) tarihinde Ünye'ye bağlı Taflancık Köyü'nde Dünya'ya gelen Sadullah Bey Medresesi Müderrisleri’nden Hacı Yusuf Bahri Efendi'nin evinde yangın çıkmış. Üç kütüphane dolusu, değerli kitaplar evle birlikte yanmıştı.5 Yanarak yitirilen bu kitaplar bir nevi Medrese Kütüphanesi özelliğini taşımaktaydı.
24 Haziran 1932’de açılan Ünye Halkevi’nin de bir kütüphanesi vardı. Nadi ÇOLAKOĞLU, anılarında; “Ünye’miz bu konuda bir şanssızlık daha yaşamıştır. Halkevi’nin bulunduğu bina yanmış ve kütüphanesi, dolayısı ile kitapların önemli bir kısmı kül olmuştur.” bilgisini bize aktarır.6 Tüccar Termeli Mehmet Alver’in Cumhuriyet Meydanı’na yakın binalarının üst katında Burhan HANHAN’ın Müdür olduğu dönemde açılan Ünye Halkevi’nin zengin bir kütüphanesi bulunmaktadır. 1940’lı yılların sonunda birçok el yazması eserin bulunduğu binlerce kitabın tümü yanarak bu binada yok olmuştur.7 Halk Evleri Genel Merkezi, yurt sathındaki ünitelerine kitap gönderdiği için, çok çeşitli ve güncel kitaplar bulunurdu. Bu kitaplar arasında, Tiyatro Eserleri de hayli çoktu. Halkevi Temsil Kolu, zaman zaman bu eserleri sahneye koyar, kent halkının izlenimime sunardı. Yangının neden çıktığını bilmiyorum. Belediye’nin, itfaiye arabaları yoktu. El yordamı ile çalıştırılan, kasa içinde taşımalı bir emme - basma tulumba, şebeke suyuna bağlanan hortumundan alevlere sıkılan su ve halkın çabası yangının söndürülmesinde yetersiz kaldı!8
1947 yılı Aralık ayında Ankara’da eski Millî Eğitim Bakanlığı Binası Cilt Atölyesi’nde elektrik kontağından yangın çıkar ve evrak ile dosya ve kitapların tümü yanar. Yangında yanan “Fihristler Listesi” vardır. Ordu Vilâyeti, Ünye Kazâsı’nda Kitabsaray Adı Ünye Kütüphanesi olan ve izahat olarak ‘Arap Harfleriyle’ şerhi düşülen belgeye göre Ünye Kütüphanesi’nin Osmanlıca metinle kaleme alınmış kitap fihristi tamamen yanmış! Bu bilgiyi aktaran Nail BAYRAKTAR, “Koleksiyonlar, muhakkak ki bugün kütüphanelerde yerlerini korumaktadır. Ancak yanan fihristlerin ikinci nüshalarının bulunup bulunmadığı bizce kesin olarak bilinmiyor. Bunu ortaya çıkarmak ayrı bir araştırmayı icap ettirir. Konuya meraklı birinin görevi de o olsun!” demektedir.9
Görevi icabı konuya meraklı olması hasebiyle Sayın Erol KOCAOĞLU’nun kaleminden neticeyi sizlere aktarmak istiyorum : “Nail Bey’in Türk Kütüphaneciliği Dergisi’nde yayımlanmış bu makalesini daha önce okumuştum. Konuyu yaşlılardan soruşturdum. Fihrist elimizde mevcut olmadığı gibi kitaplar da mevcut değil. Araştırdığım ve öğrendiğim kadarı ile bu kütüphane Orta Câmi karşı caddelerinde imiş. Altında fırın varmış. Fırıncı ile mal sahibi arasında anlaşmazlık çıkmış. Mal sahibine kızan fırıncı binayı yakmış ve Ünye’nin yazma eserlerle dolu kütüphanesinin sonunu hazırlamış. Bu bilgileri rahmetli emekli öğretmen Orhan BORA, Şükrü DURSUNOĞLU hocalarımdan aldım.”15
Eğitimci Orhan BORA, ‘Turistik Yeşil Ünye Rehberi’ adlı kitabında Halk Kitaplığı ile ilgili şu bilgileri bize aktarır : “1965 yılında Merkez 27 Mayıs İlkokulu’nda (şimdiki adı ile Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu) açılan Ünye Halk Kitaplığı bilâhare personel yetersizliği nedeniyle Cumhuriyet İlkokulu’na, oradan da Fevzi Çakmak İlkokulu’na taşınmıştır. Ancak, gerekli memur ve personel atanmasından sonradır ki kitaplık gerçek hüviyetine kavuşmuştur. Haziran 1968 yılında Halk Eğitimi Merkezi binasının alt katında açılan kitaplığa Emine HELVACI atanmıştır. Şu ana (1969) kadar kitaplığa öğretmen tâyini yapılmamışsa da bu konuda Bakanlık’ça Türkiye çapında bir anket açılmıştır. Halk Kitaplığı nâmı altında çalışan bu örgüt gerçekte Çocuk Kitaplığı olarak kullanılmaktadır. Kitap sayısı az olmakla beraber, küçüklerin devam ettiği bir yer olması bakımından çocukları her alanda etkilemektedir. Kitaplığın halen bir memuru ile bir de hademesi vardır. Her iki memurun da maaşları Devlet Bütçesi’nden ödenmektedir.”10
Resmî sıfatıyla Ünye İlçe Halk Kütüphanesi 9 Temmuz 1969 tarihinde kuruldu. Kütüphane bugünkü Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü’nün bulunduğu yerde iki katlı ahşap binanın ikinci katında hizmete başlamıştı. Buranın yıkılıp Halk Eğitim Merkezi’ne yeni bina yapılmasından sonra Büyük Câmi karşısında eski Belediye Tuvaleti’nin üstüne taşındı. Buradan da Cumhuriyet Meydanı bitişiğinde Belediye Parkı içinde bulunan Ünye Belediyesi’ne ait eski hizmet binası olarak kullanılan tek katlı binasına götürüldü.

1996 yılı sonunda Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu bahçesine Ünyeli hayırseverlerin katkısı ile yaptırılan binaya nakledildi. 2007 yılında bu bina da yıkılınca Kaledere Mahallesi Dönerçeşme Meydanı’ndaki Ünye Belediyesi’ne ait Ek Hizmet Binası’nın 3. katına taşınmıştır. Halen burada hizmet verilmekte olup; bulunulan katta küçük iş büroları şeklinde, bir hizmet birimini birden fazla odalara sığdırmak suretiyle yeni düzenlemeler yapılmıştır. Kütüphanede şu anda iki ulusal günlük gazete, yerel gazeteler, 30 abone ve 4 adet bağış olmak üzere 34 süreli yayın, satranç köşesi, 20 bilgisayar ile internet bağlantısı bulunmaktadır. TÜBİTAK kitaplığı, bilgi kaynakları, ödünç verme, depolar ve bürolar ile hizmet vermektedir.15
İrfan TOSUN, ‘Karadeniz’in İncisi Oney / Ünye’nin Dünü ve Bugünü’ adlı kitabında; Ünye Halk Kütüphanesi’nin 1980 yılında pazar yerinde Belediye’ye ait bir binaya taşındığı, iki yıl hizmet verdikten sonra 1982’de yine Belediye’ye ait eski Belediye Bahçesi içindeki binasında hizmete devam ettiği, ilk kuruluşunda kitap sayısının 312 civarında olduğu, 1987 yılı itibariyle kitap sayısının 5.180’e yükseldiği, kütüphanenin Çocuk Bölümü olmasına rağmen Halk Kütüphanesi işlevi gördüğü, toplam üye sayısının 656 kişi olduğu, 1986 verilerine göre 11.511 kişinin kütüphaneden yararlandığı ve bir müdür ile bir hizmetlinin çalıştığı bilgilerine yer vermiştir.11 “Oney’den Ünye’ye” adlı kitabında ise 1994 yılında 9.015 kitap mevcudiyetinin bulunduğunu, 43.276 kişinin kütüphaneden yararlandığını belirtmektedir.12
‘Karadeniz’de Bir Boğaziçi Ünye’ adlı eserde; “Ünye Halk Kütüphanesi 4 Temmuz 1982 yılında Cumhuriyet Meydanı bitişiğinde, Çocuk Parkı’nın olduğu yere nakledildi (1985 Cumhuriyet Meydanı düzenlemesinde yıkıldı). Fakat yerin dar olması sebebiyle yeterli derecede hizmet verememekteydi. Bu nedenle Ünye Halk Kütüphanesi, 1996 yılı sonunda Ünye Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu’nun bahçesinde yapılan yeni binasına taşındı ve orada hizmetine devam etti.” bilgileri yer alır.3 Kaymakam Ali Cafer AKYÜZ Ünye’de 1996’da Kütüphane Yapım Kampanyası başlattı. Halktan bağış toplandı. Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu önünde bir bina yaptırıldı. Bu bina da okul için ek bina yapımı sırasında yıkıldı.
1996 yılında Ünye Kaymakamlığı’nca oluşturulan bir komite tarafından tamamı mahallî imkânlarla yaptırılan İlçe Halk Kütüphanesi’nin mülkiyeti Millî Eğitim Müdürlüğü’ne ait olup, kullanım hakkı yeni bir kütüphane yaptırılıncaya kadar, Millî Eğitim Müdürlüğü ile yapılan bir protokolle kütüphaneye verilmişti. İki okuma salonu, 1 müdür ve 1 memur odası olmak üzere toplam 222 m2 alanda hizmet verilmekteydi. Eylül 2002 tarihi itibariyle kütüphanede bulunan kitap sayısı 11.884, yararlanan sayısı 14.440, kayıtlı üye sayısı 1.015 ve ödünç alınan kitap sayısı 8.000’dir. 1997 Yılı Yatırım Programı’nda İlçe Kültür Merkezi yapımı yer almış ve konu ile ilgili olarak toplam 4 Milyar liralık ödenek ayrılmış, fakat daha fazla bir gelişme sağlanamamıştır.14
Kütüphane Müdürü Erol KOCAOĞLU’ndan edinilen bilgiye göre Ünye İlçe Halk Kütüphanesi’nde görev yapan Müdürler şunlar : Hasbi ŞAHİN (1969 – 1992), Belma ERTÜRK (1993 – 1996), Nezahat GÜVEN (1996 – 2001), Hatice POYRAZ (2002 – 2003 / Vekâleten), Erol KOCAOĞLU (2004 - 2006 / Vekâleten), Mahmut DİDİN (2007 - Vekâleten), Erol KOCAOĞLU (2008 - 2009 / Vekâleten) ve Erol KOCAOĞLU (2010 - Asaleten).15
Ordu'da 2008 yılında il genelinde toplam 263 bin 374 kişi kitap okudu. Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı il genelinde 19 kütüphanenin bulunduğu Ordu'da, 2008 yılında 54 bin 209 kitap mevcudu ile en çok kitabın bulunduğu Gazi İl Halk Kütüphanesi o yıl birinciliği 65 bin 404 okuyucu sayısına ulaşan Fatsa İlçe Halk Kütüphanesi'ne kaptırdı. Gazi İl Halk Kütüphanesi, 65 bin 193 okuyucu sayısına ulaşırken, Ünye İlçe Halk Kütüphanesi 24 bin 189’da kaldı. İl genelinde en az kitabın bulunduğu Tekkiraz Halk Kütüphanesi 138 okuyucu sayısı ile en az kitabın okunduğu kütüphane oldu.13
2008 yılı sonu itibariyle personel sayısı 3 ve ödünç verilen materyal sayısı 13.790’dır. Kütüphanede 2009 yılı sonu itibari ile 16.862 kitap, kayıtlı durumdadır. Yaklaşık 1.200 adet kitap kayıt sırasını beklemektedir. Kütüphaneden 37.342 kişi yararlanmış, 23.686 adet kitap ödünç verilmiştir. 1.376 kişi üye olmuştur. Kütüphane Müdürlüğü’nde 1 Müdür, 1 4B sözleşmeli kütüphaneci, 1 memur olmak üzere 3 görevli bulunmaktadır. Elemanlardan ikisi doğum izninde olduklarından kütüphane 2010 yılı ilk 6 ayından itibaren tek kişi ile hizmetlerini yürütmeye çalışmaktadır.15 Kompetan eleman sorunu yıllardır çözülemediğinden yıl sonu sayımları da her yıl güvenilir biçimde yapılamamaktadır!
1966’da kurulan Ünye Kültür ve Mûsikî Cemiyeti’nin kuruluş amaçları arasında.. her dereceli okullara devam eden öğrencileri kahve hayatından kurtarmak için ilçede kitaplık teşkil etmek hususu yer almaktaydı. Ünye İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü, ‘Türkçe’nin ve Türk Kültürü’nün Geliştirilmesi Komisyonu’nun faaliyetleri arasında “İlçe Halk Kütüphanesi’nin daha etkin olması için kütüphaneye ve faaliyetlerine destek verilmesi” sözü vardı. 24 – 25 Temmuz 2009 tarihlerinde yapılan IV. Ünye Tarih – Kültür ve Turizm Kurultayı Sonuç Bildirgesi’nin üçüncü maddesinde ise “İlçenin kütüphane gereksinimleri ivedilikle karşılanmalıdır.” temennisi dile getirilmişti. Vaatler, temenniler, söylemler devam etmekte!..
Sayın KOCAOĞLU, kütüphaneye gelen okuyucu kitlesinin % 65 oranıyla bayan yoğun olmasına dikkat çekiyor. Ayrıca en çok okuyucu yaş grubu 15 – 18 yaşlarında kümelenmiş; bunu 9 – 12 yaş grubu takip etmekte. Anlaşılan odur ki Çocuk Kütüphanesi olma vasfı halen baskısını sürdürüyor. Genel Kullanıcı Sayıları ise : 2010 yılı Mart ayı sonu itibariyle 12.657 kişi. 2009 - 37.342, 2008 - 24.189, 2007 – 29.645, 2006 – 26.890, 2005 – 59.425, 2004 – 55.713, 2003 – 79.971, 2002 – 63.426, 2001 – 63.694 ve 2000 – 67.609 kişi.15 Bilgisayar kullanımına paralel olarak okuyucu kitlesinde de azalma eğilimi görülmektedir.
Kütüphanenin yıllar itibariyle kitap adedi ve üye sayısı şöyle : 2000 yılı (11.480 kitap – 1.523 üye), 2001 (11.630 – 2.330), 2002 (12.113 – 1.093), 2003 (12.437 – 853), 2004 (12.528 – 1.407), 2005 (12.828 – 1.145), 2006 (12.649 – 718), 2007 (14.601 – 798), 2008 (15.342 – 979), 2009 (16.862 – 1.376).15 ADNKS 2009’a göre Ünye’nin nüfusu 74.806 kişidir. Belde ve köyleri ile birlikte toplam nüfus 115.242’dir. Kütüphaneye üye olanların toplam Ünye nüfusuna oranı % 1,19’dur ve içler acısı bir rakamdır! Kişi başına düşen kütüphanedeki kitap sayısı ise 0,15 adettir, yani yarım kitap bile değildir. Ortaya serilen çerçeve bize Ünye’nin eğitimle paydaş Kültür Kenti adaylığına henüz hazır olmadığını gösteriyor.
15.05.2005’de Fakülte Dekanı Prof. Dr. Osman ECEVİT döneminde ‘Ekonomik ve Sosyal Kalkınma Hareketi'nin başlatmış olduğu kampanya ile bünyesine 2500'ün üzerinde kitap bağışı toplanan Ondokuzmayıs Üniversitesi Ünye İktisadî ve İdarî Bilimler Fakültesi Kütüphanesi açılış töreni gerçekleştirilmişti. Ordu Üniversitesi bünyesinde kütüphanenin daha da zenginleştirilmesi beklentimizdir.
Ünye Bibliyografyası olarak olgunlaştırmaya çalıştığım ve 700’e yakın makale, kitap ve dergi olarak http://unyezile.com/unyemak.htm adresinde detaylarını verdiğim yayınların İlçe Halk Kütüphanesi ve muhtemel Ünye Müzesi İhtisas Kütüphanesi’nde derlenerek, araştırmacıların istifadesine sunulması Ünyelilik Bilinci’nin bir gereğidir diye düşünüyorum.
Özetle; tarihî seyri içerisinde kütüphanemiz mekân olarak sürekli yer değiştirmiş, yangınlar mâkus talihi olmuş, verilen vaatler sözde kalmış, uzman personelden yoksun bırakılmış, binlerce yıllık köklü mâzisine tezat, kültüründen koparılma noktasına getirilmiştir. Kültür, önemsenmeyecek, küçümsenecek, göz ardı edilecek ve ötelenecek bir kavram değildir! Yapılması düşünülen Kültür Sitesi kompleksinin en gözde mekânı KÜTÜPHANE olmalıdır!
Tarihî coşku ve perspektiften, kültürümüze sahip çıkmamız dileğiyle.. esen kalınız.
15
Devam Edecek 08 Nisan 2010 / Ankara

KAYNAKÇA :

1 Trabzon, Doğu Karadeniz Gazete ve Mecmuaları, 1869 – 1928 / Karadeniz Gazetesi ve Matbaacılık, 1987, 92 sayfa, sh. 52.
2 Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi – OTAM, Sayı : 5, 09.07.2008, sh. 467.
3 DOĞAN, Osman – Karadeniz’de Bir Boğaziçi Ünye, Kent Araştırmaları Serisi 2, İstanbul, 2006, 384 sh.
4 ÜTAG – VARİLCİ, A. Derya / KABAYEL, Ahmet – Nasıl Bir Belediye İstiyoruz? Ünye Kent Gazetesi, 27.03.2009.
5 TOKAÇ, Dr. Mahmut - Hacı Yusuf Bahri Efendi (Rh. A.) ve Sadullah Bey Medresesi, Haftalık ÇAĞRI Gazetesi, Yıl : 11, Sayı : 485 - 489, 08.01.1988 - 05.02.1988 http://unyezile.com/medrese.htm
6 ÇOLAKOĞLU, Nadi – Ünye’de Mûsikî, Ünye Ticaret Odası - 29.04.2004 http://www.unyeses.net/musiki.htm
7 ÜTAG – VARİLCİ, A. Derya / KABAYEL, Ahmet – Kent Kültürü ve Müzik, 06.04.2009, Ünye Kent Gazetesi.
8 ŞEN, Yüksel (Misafir Kalem) – Ünye’de Doğal Âfetler, 12.11.2009, Ünye Kent Gazetesi.
9 BAYRAKTAR, Nail – Yazma Kitapların Güvenliği, Bildiriler, Türk Kütüphaneciler Derneği 40. Yıl Kütüphanecilik Kurultayı (30 Kasım – 1 Aralık 1989), Ankara, T.K.D., 1990, sh. 101.
10 BORA, Orhan – Turistik Yeşil Ünye Rehberi, TÖYKO Matbaası, Ankara, 1969, 144 sh.
15 KOCAOĞLU, Erol – Ünye İlçe Halk Kütüphanesi Tarihçe Notları, Kütüphane Müdürü, 07.04.2010, Ünye.ÜNYE UFKUNDA TARİH
Araştırmacı – Yazar : M. Ufuk MİSTEPE
mistepe@gmail.com
0 (530) 925 96 52 08 Nisan 2010 / Ankara

KAYNAKÇA :

3 DOĞAN, Osman – Karadeniz’de Bir Boğaziçi Ünye, Kent Araştırmaları Serisi 2, İstanbul, 2006, 384 sh.
11 TOSUN, İrfan – Karadeniz’in İncisi Oney / Ünye’nin Dünü ve Bugünü, Ankara, 1987, 139 sh.
12 TOSUN, İrfan – Oney’den Ünye’ye, Flaş TV Sunar, Ankara, 1995, 192 sh.
13 İHA – Kent Haber, 19 Şubat 2009, http://www.kenthaber.com/karadeniz/ordu/fatsa/Haber/
14 Ünye Haber Gazetesi - http://www.unyegazete.com/egitimhizmetleri.htm
15 KOCAOĞLU, Erol – Ünye İlçe Halk Kütüphanesi Tarihçe Notları, Kütüphane Müdürü, 07.04.2010, Ünye.