TARİHÇEMİZ
Resmî sıfatıyla Ünye İlçe Halk Kütüphanesi 9 Temmuz 1969 tarihinde kuruldu. Kütüphane bugünkü Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü’nün bulunduğu yerde iki katlı ahşap binanın ikinci katında hizmete başlamıştı. Buranın yıkılıp Halk Eğitim Merkezi’ne yeni bina yapılmasından sonra Büyük Câmi karşısında eski Belediye Tuvaleti’nin üstüne taşındı. Buradan da Cumhuriyet Meydanı bitişiğinde Belediye Parkı içinde bulunan Ünye Belediyesi’ne ait eski hizmet binası olarak kullanılan tek katlı binasına götürüldü.
1996 yılı sonunda Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu bahçesine Ünyeli hayırseverlerin katkısı ile yaptırılan binaya nakledildi. 2007 yılında bu bina da yıkılınca Kaledere Mahallesi Dönerçeşme Meydanı’ndaki Ünye Belediyesi’ne ait Ek Hizmet Binası’nın 3. katına taşınmıştır. Halen burada hizmet verilmekte olup; bulunulan katta küçük iş büroları şeklinde, bir hizmet birimini birden fazla odalara sığdırmak suretiyle yeni düzenlemeler yapılmıştır. Kütüphanede şu anda iki ulusal günlük gazete, yerel gazeteler, 30 abone ve 4 adet bağış olmak üzere 34 süreli yayın, satranç köşesi, 20 bilgisayar ile internet bağlantısı bulunmaktadır. TÜBİTAK kitaplığı, bilgi kaynakları, ödünç verme, depolar ve bürolar ile hizmet vermektedir.
Detaylı Tarihçemiz
Araştırmacı – Yazar : M. Ufuk MİSTEPE
ÜNYE TARİHİNDE KÜTÜPHANELER - I
Millî Eğitim Bakanlığı, Mart ayının son Pazartesi günü başlayan haftanın Kütüphaneler Haftası olarak değerlendirilmesini kararlaştırmıştır. Araştırmacılar nezdinde kitaplar bilime giden yoldur; kütüphaneler de bu yoldaki ihtiyaçların giderildiği kervansaraylardır. Biz araştırmacılar sık sık bu kervansaraylarda konaklar, bilgi açısından nemalanırız.
Ünye’miz gemiciliği ve kaptanları ile ünlüdür ama unutmayalım ki “Hiçbir gemi, bizi bir kitap kadar uzaklara götüremez.” Bizler kitaplara ESKİ gözüyle de bakmayız; çünkü “En eski kitaplar bile onları okumamış kişiler için yenidir.” “Bilen unutur, kitaplar unutmaz.” düsturundan hareketle yazımızda, Ünye Kütüphanesi’nin tarihî süreçteki gelişimini büyüteç altına almayı kararlaştırdık. Bugün kütüphanelerde kitapların yanı sıra süreli yayın, film, diya, ses kaydı, teyp bandı, resim vb. gibi düşünce ve sanat ürünlerine de yer verilmektedir.
Osmanlılar’da kütüphaneler genellikle varlıklı kişiler veya devlet adamlarınca vakıf şeklinde kurulmuşlardır. Medrese bünyesinde yer alan kütüphanelerden başka Câmi Kütüphaneleri ve Tekke Kütüphaneleri de yaygındı. Ulemânın ileri gelenleri pek çok Vakıf Kütüphanesi kurmuştu. 1869'da çıkarılan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi'yle kütüphanelerin denetimi Maarif Nezareti'ne verildi. Böylece kütüphaneler ilk kez devletin eğitim politikası içinde ele alınmış oluyordu.
Millî Kütüphane, Üniversite Kütüphanesi, Okul Kütüphanesi, Halk Kütüphanesi, Müze İhtisas Kütüphanesi ve Özel Konulu Kütüphaneler arasında Ünye Kütüphanesi, ‘Ünye İlçe Halk Kütüphanesi Müdürlüğü’ adıyla halka, öğrencilere ve çocuklara hizmet vermektedir.
Osmanlı Dönemi’nde bir Ünye Kütüphanesi’nin belgesine rastladık. ‘Trabzon, Doğu Karadeniz Gazete ve Mecmuaları, 1869 – 1928’ adlı eserde “Hacı Ahmet Ağa Kütüphanesi ÜNYE : H. 1267 / M. 1850 yılında Hacı Ahmet Ağa tarafından kasaba içinde kendi adına tesis edilmiş olup, kitap adedi 219.”denilmektedir.1
Ankara Üniversitesi. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi’nin 5. sayısında2 ise aynı bilgiler yer almakla beraber “Hacı Mehmed Ağa” farklılığı göze çarpar. Bir başka tespit bu bilgiyi teyit eder : “Maarif Salnâmeleri’nde H. 1267 / M. 1851’de Ünye’nin önde gelen ve ilme değer veren kişilerinden biri olan Hacı Mehmed Ağa tarafından tesis edilen3 Ünye Hacı Mehmed Ağa Kütüphanesi’nin kuruluş tarihi ve yeri tarif edilmiştir. Sonraki yıllarda kütüphanenin akıbeti meçhuldür.”4 Temmuz 1902 tarihli Servet-i Fünûn ve 1904 tarihli Trabzon Vilâyet Salnâmesi’nde Ünye’de, kasaba merkezinde 1 adet kütüphane olduğu belirtilmektedir ki bu da aynı kütüphanedir.3
Seyyah Vital CUINET, 1800’lü yıllardaki yangında; Ali Cevat Bey de 1890’daki yangında halkın bütün binalarının yandığından ve tarihî eserlerin yıkıldığından bahsederler. Buna rağmen halen 1904’te kütüphanenin bulunması yangından etkilenmediğini gösterir.
11 Nisan 1255 (1839) tarihinde Ünye'ye bağlı Taflancık Köyü'nde Dünya'ya gelen Sadullah Bey Medresesi Müderrisleri’nden Hacı Yusuf Bahri Efendi'nin evinde yangın çıkmış. Üç kütüphane dolusu, değerli kitaplar evle birlikte yanmıştı.5 Yanarak yitirilen bu kitaplar bir nevi Medrese Kütüphanesi özelliğini taşımaktaydı.
24 Haziran 1932’de açılan Ünye Halkevi’nin de bir kütüphanesi vardı. Nadi ÇOLAKOĞLU, anılarında; “Ünye’miz bu konuda bir şanssızlık daha yaşamıştır. Halkevi’nin bulunduğu bina yanmış ve kütüphanesi, dolayısı ile kitapların önemli bir kısmı kül olmuştur.” bilgisini bize aktarır.6 Tüccar Termeli Mehmet Alver’in Cumhuriyet Meydanı’na yakın binalarının üst katında Burhan HANHAN’ın Müdür olduğu dönemde açılan Ünye Halkevi’nin zengin bir kütüphanesi bulunmaktadır. 1940’lı yılların sonunda birçok el yazması eserin bulunduğu binlerce kitabın tümü yanarak bu binada yok olmuştur.7 Halk Evleri Genel Merkezi, yurt sathındaki ünitelerine kitap gönderdiği için, çok çeşitli ve güncel kitaplar bulunurdu. Bu kitaplar arasında, Tiyatro Eserleri de hayli çoktu. Halkevi Temsil Kolu, zaman zaman bu eserleri sahneye koyar, kent halkının izlenimime sunardı. Yangının neden çıktığını bilmiyorum. Belediye’nin, itfaiye arabaları yoktu. El yordamı ile çalıştırılan, kasa içinde taşımalı bir emme - basma tulumba, şebeke suyuna bağlanan hortumundan alevlere sıkılan su ve halkın çabası yangının söndürülmesinde yetersiz kaldı!8
1947 yılı Aralık ayında Ankara’da eski Millî Eğitim Bakanlığı Binası Cilt Atölyesi’nde elektrik kontağından yangın çıkar ve evrak ile dosya ve kitapların tümü yanar. Yangında yanan “Fihristler Listesi” vardır. Ordu Vilâyeti, Ünye Kazâsı’nda Kitabsaray Adı Ünye Kütüphanesi olan ve izahat olarak ‘Arap Harfleriyle’ şerhi düşülen belgeye göre Ünye Kütüphanesi’nin Osmanlıca metinle kaleme alınmış kitap fihristi tamamen yanmış! Bu bilgiyi aktaran Nail BAYRAKTAR, “Koleksiyonlar, muhakkak ki bugün kütüphanelerde yerlerini korumaktadır. Ancak yanan fihristlerin ikinci nüshalarının bulunup bulunmadığı bizce kesin olarak bilinmiyor. Bunu ortaya çıkarmak ayrı bir araştırmayı icap ettirir. Konuya meraklı birinin görevi de o olsun!” demektedir.9
Görevi icabı konuya meraklı olması hasebiyle Sayın Erol KOCAOĞLU’nun kaleminden neticeyi sizlere aktarmak istiyorum : “Nail Bey’in Türk Kütüphaneciliği Dergisi’nde yayımlanmış bu makalesini daha önce okumuştum. Konuyu yaşlılardan soruşturdum. Fihrist elimizde mevcut olmadığı gibi kitaplar da mevcut değil. Araştırdığım ve öğrendiğim kadarı ile bu kütüphane Orta Câmi karşı caddelerinde imiş. Altında fırın varmış. Fırıncı ile mal sahibi arasında anlaşmazlık çıkmış. Mal sahibine kızan fırıncı binayı yakmış ve Ünye’nin yazma eserlerle dolu kütüphanesinin sonunu hazırlamış. Bu bilgileri rahmetli emekli öğretmen Orhan BORA, Şükrü DURSUNOĞLU hocalarımdan aldım.”15
Eğitimci Orhan BORA, ‘Turistik Yeşil Ünye Rehberi’ adlı kitabında Halk Kitaplığı ile ilgili şu bilgileri bize aktarır : “1965 yılında Merkez 27 Mayıs İlkokulu’nda (şimdiki adı ile Mehmet Akif Ersoy İlköğretim Okulu) açılan Ünye Halk Kitaplığı bilâhare personel yetersizliği nedeniyle Cumhuriyet İlkokulu’na, oradan da Fevzi Çakmak İlkokulu’na taşınmıştır. Ancak, gerekli memur ve personel atanmasından sonradır ki kitaplık gerçek hüviyetine kavuşmuştur. Haziran 1968 yılında Halk Eğitimi Merkezi binasının alt katında açılan kitaplığa Emine HELVACI atanmıştır. Şu ana (1969) kadar kitaplığa öğretmen tâyini yapılmamışsa da bu konuda Bakanlık’ça Türkiye çapında bir anket açılmıştır. Halk Kitaplığı nâmı altında çalışan bu örgüt gerçekte Çocuk Kitaplığı olarak kullanılmaktadır. Kitap sayısı az olmakla beraber, küçüklerin devam ettiği bir yer olması bakımından çocukları her alanda etkilemektedir. Kitaplığın halen bir memuru ile bir de hademesi vardır. Her iki memurun da maaşları Devlet Bütçesi’nden ödenmektedir.”10
Resmî sıfatıyla Ünye İlçe Halk Kütüphanesi 9 Temmuz 1969 tarihinde kuruldu. Kütüphane bugünkü Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğü’nün bulunduğu yerde iki katlı ahşap binanın ikinci katında hizmete başlamıştı. Buranın yıkılıp Halk Eğitim Merkezi’ne yeni bina yapılmasından sonra Büyük Câmi karşısında eski Belediye Tuvaleti’nin üstüne taşındı. Buradan da Cumhuriyet Meydanı bitişiğinde Belediye Parkı içinde bulunan Ünye Belediyesi’ne ait eski hizmet binası olarak kullanılan tek katlı binasına götürüldü.